Jerzy Bartz

Będąc bardzo aktywnym perkusistą jazzowym, a było to w latach 60-70, równolegle interesowały mnie rytmy egzotyczne - głównie latynoskie, afrokubańskie. Z pasji i ciekawości zajmowałem się rozpisywaniem tych niezwykle ciekawych struktur rytmicznych. Zgłębiałem je godzinami.

Jestem samoukiem, kończyłem Politechnikę Warszawską. Uczyłem się grać, słuchając amerykańskich muzyków, głównie jazzowych z lat 50-60 w programie "The Voice of America". Moim głównym narzędziem w zdobywaniu wiedzy muzycznej była ciekawość. To jest bardzo potężne narzędzie. Jeśli jeszcze dołoży się do niego upór i konsekwencję, to już w temat wchodzi się głębiej. Zaczyna się go rozumieć. Zdecydowanie pomaga jeszcze to, by dbać o dobre relacje i kontakty z ludźmi. Dzięki nim poznawałem fantastycznych muzyków, którzy podzielą się wiedzą i pomogą w zrozumieniu tego, co się robi z instrumentem. Debiutowałem jako perkusista, grając w szkolnym zespole tanecznym, którego założycielem był Witold Krotochwil (w Liceum Ogólnokształcącym im. Władysława IV w Warszawie). Zespół ten przyjął nazwę Sekstet Witolda Krotochwila i zainaugurował działalność Hot Club Hybrydy w roku 1957 roku. W roku 1958 kierownictwo muzyczne zespołu przejął Zbyszek Namysłowski, zespół zmienił nazwę na "Modern Dixielanders". W 1959 roku braliśmy udział w festiwalu studenckich zespołów jazzowych w Tuluzie (jako drugi polski zespół jazzowy, który wyjechał na Zachód). Ten wyjazd miał dla mojego muzycznego rozwoju olbrzymie znaczenie. W Paryżu, w najsłynniejszym wówczas klubie jazzowym Europy Blue Note, miałem okazję przez kilka godzin słuchać i obserwować grę czołowego perkusisty jazzu nowoczesnego - Kenny’ego Clarke’a, który grał w kwartecie Stan Getza.

W 1958 roku z zespołem na Międzynarodowym Festiwalu Jazzowym Jazz Jamboree w Warszawie. Rozwijałem się bardzo dynamicznie. Grałem z różnymi wspaniałymi muzykami - m.in. z Andrzejem Kurylewiczem, Ewą Bem, Włodzimierzem Nahornym, Novi Singers, Jarosławem Śmietaną, Marianną Wróblewską, Janem Ptaszynem Wróblewskim, Swingtetem Jerzego Matuszkiewicza i wieloma innymi, również spoza sceny jazzowej, jak Dżamble, Maryla Rodowicz, Czerwone Gitary, duet fortepianowy Marek i Wacek itp. Ale cały czas chodziły za mną rytmy egzotyczne, których nie za bardzo mogłem używać, grając jazz. Pogłębiałem o nich wiedzę, grając w latach 1971-1990 na statkach, gdzie pracowali różni znakomici perkusjoniści. Miałem wówczas możliwość poznania różnych kultur muzycznych całego świata. Pisałem o nich m.in. do "Jazz Forum", a korzystając z tego, że wpływaliśmy do portów różnych egzotycznych państw, zacząłem zbierać przeróżne instrumenty perkusyjne, budując z nich swoją potężną kolekcję. Wiele z nich miałem wówczas jako jedyny w Polsce. To był duży przełom w moim życiu, bo można powiedzieć, że od lat 80 gram głównie na instrumentach percussion. Cały czas jestem aktywnym muzykiem, koncertuję i nagrywam z zespołem Cross-Rhythms Trio z Wojciechem Gogolewskim na fortepianie i Pawłem Pańtą na kontrabasie. Kiedy klub Tygmont był czynny i prężnie działał jeszcze kilka lat temu, graliśmy jako Cross Rhythms, a skład na scenie czasami liczył nawet siedem osób.

Fantastycznie. Do Ghany wyjechałem na kilkutygodniowy kurs w Academy of African Music and Art. Uczyłem się tam techniki grania na przeróżnych instrumentach perkusyjnych. Uważam, że do nauki najlepsze są indywidualne spotkania z nauczycielem. W Afryce ludzie mają rytm we krwi i potrafią bardzo skutecznie się nim dzielić. Albo z tymi, którzy po prostu słuchają, jak grają, a już szczególnie z tymi, którzy chcą się czegoś od nich nauczyć. Byli dla mnie bardzo otwarci. Na Kubie z muzykami bywało bardzo zabawnie, bo niektórzy moi nauczyciele, kiedy prosiłem, by jakiś konkretnie omawiany rytm zagrali wolniej, bym mógł go rozszyfrować i rozpisać, odpowiadali krótko - "Tego nie gra się wolniej" (śmiech). Trzeba było sobie radzić. Nie było komputerów, którymi można spowolnić obraz i dźwięk...

Szalenie ciekawa. Przy filmach pracowały całe zespoły, ale zdarzało się bardzo często, że do różnych scen trzeba było dorobić jakieś dźwięki. Pomagał mi w tym także wspaniały perkusista i wibrafonista Józef Gawrych. Często angażowano nas do nagrywania ścieżek dźwiękowych do przeróżnych filmów - głównie w latach 60. Montowaliśmy to na taśmach. Często kompozytorzy w ogóle nie pisali muzyki, tylko polegali na tym, co zagramy. Albo przychodzili do nas ludzie z ekipy filmowej i mówili wprost: - Bartz i Gawrych, nagrajcie jakieś rytmy do motywu ucieczki. I my z Józkiem głowiliśmy się nad tym, co tu fajnego nagrać. Jakie rytmy połamać na bongosach czy na congach. Wszystko, co nagrywaliśmy do starych już, polskich filmów z lat 60, było najczęściej improwizowane. Nagrywane ‘na już’. Bardzo miło wspominam tamte czasy.

Tak. W 1967 roku wyjechałem na festiwal na Kubę jako perkusista z Adamem Makowiczem, Jackiem Ostaszewskim i zespołem Novi Singers. Widząc moje zainteresowanie instrumentami perkusyjnymi, nasza przewodniczka i pewnie też pracownica służb specjalnych, która nas pilnowała, załatwiła mi w kubańskim ministerstwie kultury jedną congę. Mogę powiedzieć, że od Fidela Castro dostałem bęben! Kolejne instrumenty kupowałem będąc w Stanach i podczas podróży. Zauważyłem też, że afrykańskie bębny inaczej brzmią na Czarnym Lądzie, gdzie zostały zrobione i wystrojone nad ogniem, a inaczej w naszej strefie klimatycznej. Obecnie gram na dwóch zestawach congów - Latin Percussion i starej, bardzo uznanej marki Gon Bops. Oprócz nich mam bardzo dużo różnych instrumentów percussion m.in. timbalesy, bongosy i szereg małych instrumentów, które zwiozłem z całego świata, gdzie tylko zawitałem z muzyką. Zbierałem i zbieram instrumenty etniczne. Tych, jak to z przekąsem mawiam, zabaweczek, nie stosuję obecnie w swojej pracy. Były dla mnie bardziej narzędziem badań muzykologicznych. Najważniejszym dla mnie instrumentem są właśnie congi. Nie jest łatwo je opanować, nauczyć się trzech podstawowych uderzeń i wydobywać nimi różne skomplikowane rytmy.

Mam bardzo specyficzny zestaw percussion, złożony z różnych instrumentów, na których normalnie grają różni muzycy osobno. Korzystam z zestawu, który składa się z dwóch cong, dwóch timbalesów, kilku talerzy i dzwonków, jamblocków wzbudzanych rękoma i nogami. Tym sposobem realizuję bardzo ciekawe kombinacje rytmiczne. Np. lewą ręką gram na congach, a prawą uzupełniam feeling na timbalesach czy dzwonkach, a noga wybija podstawowy rytm. Multiinstrumentarium pozwala mi na dużo radosnej zabawy z dźwiękami (śmiech)...

Napisało mi się trochę w życiu dla młodszych kolegów, by było im łatwiej poznawać zestaw perkusyjny i mniejsze instrumenty (śmiech)... M.in. "Nowe rytmy na perkusję", "Instrumenty perkusyjne we współczesnej sekcji rytmicznej", "Poradnik perkusisty amatora", "Dodatkowe instrumenty perkusyjne" oraz "Let’s play funk: zbiór rytmów funk na zestaw perkusyjny", "Let’s Play Funk 2", Let’s Play Bongos", "Let’s Play Djembe", "Rytmy taneczne na zestaw perkusyjny". Trzeba się dzielić z innymi swoimi doświadczeniami. Tutaj dodam, że dziś ludzie uczą się najczęściej z Internetu, a jeszcze nie tak dawno temu wielu moich wspaniałych kolegów i wychowanków bazowało właśnie na podręcznikach. Teraz żyjemy w bardziej multimedialnych czasach. Ich zaletą, ale i przekleństwem jest, że są też nowsze metody nauczania, nie zawsze weryfikowane i rzetelne. Na szczęście wiedzą dzielą się w tych nowych mediach także uznani muzycy i w nich trzeba celować jako nauczycieli.

Przez dziesięć lat uczyłem grać na instrumentach percussion w Autorskiej Szkole Muzycznej im. Krzysztofa Komedy w Warszawie. Uczniowie chętnie przystępowali do tych lekcji, niestety, niewielu z nich ma dziś w tej branży pracę. Wydaje mi się, że bardzo ciężko jest perkusjoniście znaleźć dziś pracę. Może to wynikać z elementarnego braku zainteresowania rynku muzycznego tymi instrumentami. Dają one bardzo dużo barwy w rytmie. Szkoda. Również publiczność w naszym kraju nie jest szczególnie zainteresowana różnymi egzotycznymi rytmami. Nie porywają one ludzi tak, jak np. w Europie Zachodniej, gdzie zainteresowanie muzyką i instrumentami percussion jest ogromne.

Obserwuję, co się dzieje w Internecie na temat instrumentów perkusyjnych. Rzeczywiście, jest ogrom informacji. Nie wszystkie są rzetelne. Roi się od dyletantów, którzy niewiele wiedzą, a i niewiele też przez to mogą sensownego przekazać. Radziłbym młodszym kolegom wybierać sprawdzone nazwiska, znanych muzyków, którzy dzielą się doświadczeniem i umiejętnościami. Radziłbym też słuchać dużo różnej muzyki. Zwracać uwagę na interesujący nas instrument i to, jak funkcjonuje on w zespole, w muzyce.